ČESMA STRADALIM LESKOVČANIMA 1941 - 1944
 |
| Spomen česma nevino stradalim Leskovčanima u dva bombardovanja Leskovca 1941. - 1944. godine |
Sećanje na jedan od najtragičnijih i najtužnijih dana u istoriji Leskovca
Na Leskovac je 6. septembra 1944. godine, tačno u 12 sati i 18 minuta, palo 69 tona “tepih bombi” iz 24 američka avio-bombardera “libertas” i 28 pratećih “lovaca”.Operacija se zvala “Retwik”,odnosno, “Nedelja pacova”. Leskovac su potpuno sravnili sa zemljom . Tom prilikom je stradalo više hiljade nedužnih gradjana, a taj broj do današnjih dana nije konačno utvrdjen a reč je o desetinama hiljada stradalih!
 |
| Leskovac Septembra 1944. godine - Janjićeva palata |
Koliko je ljudi stradalo nikada nije precizirano. Po partizanskim izveštajima, poginulo je više od 1.000 građana, dok četnički izvori navode oko 2.000 mrtvih. Istoričari koji su se bavili ovom problematikom pominju od 3.500 do 7.000 stradalih!
- Bilo je jezivo - priseća se Jovan Miljković (84) iz Leskovca, nastavnik u penziji. - Pošto je savezničko bombardovanje bilo i 31. avgusta, moja porodica je od tog dana svakog jutra oko osam sati bežala iz grada u obližnje selo Rudare. Tog septembarskog jutra krenuli smo kasnije, pa nas je nalet aviona zatekao na pola puta. Nismo, dakle, bili u samom gradu, ali kada smo se po podne vratili, Leskovca kao da više nije bilo. Pustoš je reč koja bi najbolje opisala ono što smo zatekli. I hiljade poginulih i ranjenih. Posle završetka rata, međutim, najviše me bunilo što više niko nije smeo da priča o tome.
 |
| Posle bombardovanja Septembra 1944. godine. |
Leskovački istoričari pripadnici NOP-a-komunisti ovu tragediju uglavnom su ignorisali, ili je pominjali sa po nekoliko rečenica. Međutim, istoričari Momčilo Pavlović i Veroljub Trajkoivć u svojoj knjizi “Savezničko bombardovanje Leskovca 1944. godine- studija i dokumenti” navode da je grad na Veternici stradao uz znanje i odobrenje vrha Komunističke partije Jugoslavije.
 |
| Knjiga “Savezničko bombardovanje Leskovca 1944. godine- studija i dokumenti” |
 |
| Autori knjige Veroljub Trajković i Momčilo Pavlović |
Pavlović i Trajković su napisali knjigu na osnovu višegodišnjih istraživanja po domaćim i svetskim arhivima i bibliotekama, među kojima je bila i Nacionalna američka biblioteka i Vašingtonu. Oni, takodje, navode da su saveznici i partizani imali podatak da je tog momenta u Leskovcu bilo 15.000 Bugara i 5.000 Nemaca. Kasnije se utvrdilo da je, zapravo, bilo samo nekoliko stotina Nemaca i da je Leskovac bio “nebranjeni grad”, jer, cilj operacije je bio sprečavanje povlačenja Nemaca iz Grčke, ali još je nejasno zašto je zbog toga stradao Leskovac. Medjutim,došlo se do dokumenta kojim je traženo samo bombardovanje rubnih delova grada, fabrike štofa i gume. U ruševinama je, međutim, ostao ceo grad.
 |
| Leskovac u ruševinama 1944. godine -Ulica Vojvode Bojovića |
Spomen česma u Leskovcu
 |
| Pogled na trg sa spomen česmom. |
Spomen česma posvećena je nevino stradalim Leskovčanima u dva bombardovanja Leskovca 1941. i 1944. godine. Podignuta je na platou ispred apoteke „Sutjeska“ na levoj obali reke Veternice. Pomen palim Leskovčanima održan je 6. septembra 1991. godine, kada je otkrivena spomen-česma. Česmu je otkrio Živojin Stefanović, predsednik skupštine opštine Leskovac. Otkrivanju su prisustvovali građani, đaci i crkveni velikodostojnici koji su izvršili osvešćenje česme. Projektovala su je dva brata iz Beograda: dipl. inž. arhitekture Vasilije Milunović i akademski vajar Nikola Milunović. Radove je izveo kamenorezac Đorđe Stanković.
 |
| Braća Milunović Vasilije i Nikola |
Arhitektura česme
Spomen česma je izgrađena od betona i veštačkog mermera, a čini je vertikalna masa u prostoru sa kružnim bazenom u osnovi. Njen skup četvornih elemenata čini vertikalni stožer sa lučnim završetkom na vrhu u kome je usečen krst okrenut nebu, kao simbol usmerenja ka duhovnosti. Na donjem kraju sve četiri vertikale usečene su niže i u njima su napisane odgovarajuće poruke, a malo niže ugrađene su četiri česmene lule.
Tabla
Na spomen tabli je napisano:
Spomen česma posvećena
nedužnim žrtvama
bombardovanja
Leskovca
1941-1944
6.9.1991.
Građani Leskovca
Obnova česme
Januara 2014. godine urađena je rekonstrukcija i obnova česme i platoa na kome se nalazi česma.Investitor ovih radova je Gradska direkcije za urbanizam i izgradnju.“
Vrednost ovog projekta za koji je sprovedena javna nabavka u otvorenom postupku je 2 miliona i 660 hiljada dinara. Tim sredstvima obnovićemo postojeće i ugraditi vibropresovane ploče. Ovaj postor će biti ozelenjen, a urediće se i prateći mobilijar. Rok za završetak radova je 5 kalendarskih dana“ istakao je tehnički direktor Gradske direkcije za urbanizam i izgradnju Novica Nikolić.
Radovi se izvode po projektu Gradske direkcije za urbanizam i izgradnju, a podrazumevaju i čišćenje od grafita mermernih ploča na Spomen česmi koja će konačno dobiti izgled koji zaslužuje.
Vandalizam u centru Leskovca
27. Jun 2015. godine . Nepoznati vandali ukrali su bronzanu spomen ploču postavljenu na spomen česmi u znak sećanja na više hiljada nevino izginulih Leskovčana, na trgu ispred apoteke “Sutjeska“ i glavne leskovačke pošte.
 |
| Česma bez bronzane spomen ploče. |
Neka je stradalnicima večna slava.
Comments
Post a Comment